کد مطلب:2515 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:21

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

چرا در برخي از مواقع كه انسان با خلوص نيّت دعا ميكند، دعايش پذيرفته نميشود. زمان و شرايط اجابت دعا چيست؟

خواهر گرامي! نامه دوم شما رسيد و با توجه به اين كه سؤالات دو نامه شبيه هم بودند، ما به پاسخ يك نامه اكتفا كرديم.

دعا واسطه معنوي بين عابد و معبود است. آن چه مورد پسند معبود است، تقاضاي عابد است. عابد محتاج تقاضا و معبود، دوستدار تقاضا است. از آن جهت معبود، دوست دار تقاضاي عابد است، چون عابد محتاج است و معبود، احتياج را بر ميآورد.

احتياج عابد در تقاضاي از معبود موجب ميشود كه عابد دعا كند، ولي معبود يا در دعاي عابد مصلحتي نميبيند و يا آن كه به لطفي ديگر پاسخ ميدهد، ولي عابد آن را درك نميكند.

انسان عابر دنيا است، ولي از اين عبور عبرت نميگيرد، در تقاضاي خويش آن چه را ميخواهد كه بيشتر به توقفش از اين عبور بينجامد. او از خدا بدون آن كه بفهمد، دنيا و هر چه را در آن است، ميخواهد، و حال آن كه نميداند دنيا مايه غرور، و دلبستگي به آن موجب درد سر و فرجام بد است. پس مرحله اوگل در تأثير دعا به اين است كه ما از دعا كردن چه چيزي را ميطلبيم. گرچه دعا در امور مادي و اموري كه به نحوي با زندگي انسانها سر و كار دارد، از ائمه صادر شده است، مثل دعاي روهاي رمضان كه اگر در مفهوم آن دقت شود، حكايت از رفع فقر و اداي دين و پوشاك و امثال آن دارد، ولي اصل دعاي عرفاني كه عارفان بدان تمسّك ميجويند، اينها نيست. دعايي كه عارفان و عاشقان حق در طلبش هستند، اين دعا است كه راضي به رضا و قضاي حق، و در طلب و تسليم، خاضع و خاشع باشند، زيرا تسليم در مقابل خواست پروردگار، بالاترين كمال براي عابد و بهترين آن است، زيرا خداوند بهتر از هر كس ديگر چون آشنا به مخلوق خويش است، بهتر ميداند كه چه مصلحتي براي بندهاش در نظر بگيرد. اين قطعي است كه جز مصلحت و خير در مشيّت او نيست. به گفته قرآن: به يقين انسان حريص و كم طاقت آفريده شده است. هنگامي كه بدي به او رسد، بي تابي ميكند و هنگامي كه خوبي به او رسد، مانع ديگران ميشود (و بخل ميورزد)، مگر نمازگزاران.(1)

ما حريص و كم طاقتين و در مقابل ناملايمات، بي طاقت و لجباز ميشويم. در حين دعا غمها و غصههاي دنيا را به ياد آورده و به همان جهت شيون و زاري ميكنيم.

حال معلوم شد دعا براي چيست و بعد از رضايت مندي در مقابل خواست و اراده خدا ميتوانيم از او بخواهيم هر چه به صلاح ما است، انجام داده و ما راضي به آن شويم. اگر رضايت خداوند بر رضايت ما مقدّم شود، بي شك سبكبال شده و از اضطراب و غمها بيرون ميرويم. اگر با اخلاص دعا كنيم و در اين دنيا به ثمرهاش نرسيم، بي شك خداوند بزرگ، به عوضي بهتر در آن دنيا ما را پاداش خواهد داد. شايد چيزي را كه ميخواهيم، هر چند در كسوت ضرورت و احتياج بوده و در مقام ظاهر بسيار به آن نيازمنديم، ولي از لحظات ديگر عمرمان بي خبريم. پس بگذريم و با صبر و حوصله به عاقبتش بينديشيم.

شايد در دمي ديگر حكايت ديگري ما را به خود مشغول كند و خداوند خير و مصلحتي مقدّر كرده باشد.

در عين حال انسان چون حزئي از مجموعه هستي و موجودي جسماني و روحاني است، حق دارد هر دو را بطلبد، چون با هر دو زندگي ميكند، خصوصاً در بُعد جسماني و تقاضاهاي مادي باورش عميقتر است، چون درك و باور روحي كه مقولهاي كاملاً متفاوت با جسمانيت او دارد، در خدمت و رفاه او گمارده ميشود. پس نفس و روح تعلق مادي بيشتري دارند و اگر نفس رها شود، به جز از حواس پنج گانه كه احساس آن مربوط به همين عالم خاكي و مادي است، احساس ديگري پيدا نخواهد كرد؛ حواسي كه بايد به توسط آن از ملك بيرون رفته به تماشاي ملكوت بنشيند.

انسان بايد در دعايش استغفار كند و از حقوق خدا و مردم بري شود. حق خدا را ميتوان با استغفاري عميق به جا آورد، ولي حق مردم بيشتر به اداي حقوق آنها برآورده ميشود و بعد از اين مرحله بايد رضاي خدا را بر رضاي خود مقدّم كند. اگر از دنيا چيزي ميخواهد، اين شرط را با خود بكند كه مايه غرور و جهلش نشود و از چالهاي به چاه نيفتد. اما با نظري كوتاه به كلمات معصوم(ع) اسباب استجابت و يا موانع دعا به طور خلاصه بيان ميشود.

علما و مفسّران مينويسند:

بسياري از خود ميپرسند با اين همه تأكيد كه در مورد دعا شده است، چرا ما دعا ميكنيم، ولي گاهي به اجابت نميرسد؟ بايد گفت: اتفاقاً اين سؤال كه در حقيقت سؤال مهمّي است. از پيشوايان بزرگ اسلام نيز شده است و جوابهاي فشرده و كوتاهي دادهاند كه هر كدام از حقيقت خاصي حكايت ميكند. با استفاده از اين احاديث ميتوان گفت: براي اجابت دعا شرايطي وجود دارد كه اگر دست به دست هم بدهند، اجابت مسلّم خواهد بود:

1- حالات دعا كننده: آمادگي روح و فكر و بي آلايشي قلب، اثر عميقي در اين موضوع دارد. هم چنين اوقات خاصي كه وضع روحي را براي توجه مخصوص به پروردگار آمادهتر ميكند، مانند نيمههاي شب و سحرگاهان، چنان كه در حديثي از امام صادق(ع) ميخوانيم: خداوند به موسي بن عمران (حضرت موسي) فرمود: در تاريكي شب، با قلبي خاشع وجسمي متواضع و چشمي اشك بار مرا بخوان كه مرا نزديك خواهي يافت و دعاي تو را به اجابت ميرسانم.

2- دوري از گناه، چه اين كه بسياري از گناهان پرده ضخيمي در برابر اجابت دعا ميافكند، چنان كه در دعاي كميل ميخوانيم: خداوندا! گناهاني كه دعاي مرا حبس ميكند، بر من ببخش!.

3- پاكي غذا از حرام؛ ميدانيم دعا و همه اعمال انسان، خواه ناخواه يك نوع نيرويي است كه از مواد غذايي سرچشمه ميگيرد. اگر مواد غذايي از حرام باشد، دعا را به رنگ خود در ميآورد و چنين دعايي شايسته قرب پروردگار و اجابت او نخواهد بود، چنان كه پيامبر در جواب كسي كه گفت: دوست دارم دعايم مستجاب شود، فرمود: غذاي خود را پاك كن و از غذاي حرام بپرهيز!

4- نيازي واقعي؛ بسيار ميشود كه انسان چيزي را با اصرار از خداوند ميخواهد و با تمام ذرات وجودش آن را ميطلبد، در حالي كه به سود او نيست و نياز واقعي او را تشكيل نميدهد. خداوند با لطف و محبتي كه به بندگان دارد، به نيازهاي واقعي آنها ميرسد، نه به نيازهاي كاذب بسيار ديده شده است كه انسان چيزي را با اصرار ميطلبد و به آن نميرسد، سپس خودش ميفهمد كه اگر انجام ميگرفت، چه دردسر بزرگي براي او ميشد. (2)

پس در اين كه چرا بعضي از دعاها به استجابت نميرسد، علتهاي فراواني نهفته است:

1- گاهي استجابت دعا به مصلحت نيست و در عوض پاداش آن در آخرت داده ميشود؛

2- گاهي عواملي چون گناه و يا حقوق النّاس به گردن انسان است؛

3- گاهي شرايط استجابت فراهم نيست؛

4- زمان استجابت نرسيده است، و به دلايل ديگر به هر حال هيچ دعاي نيست مگر آن كه از ثمرهاي برخوردار باشد و اين ثمره گاهي در همين دنيا به انسان ميرسد و گاهي به جهت مصالحي كه خداوند بهتر ميداند، ذخيرهاي براي آن دنيا ميشود. پس در ثمره دعا حتماً استجابت لحاظ نشده است، زيرا دعا وسيله تقرّب و رسيدن به درگاه خدا است. انسان در دنيا، عاقبت نيكو و راه راست و پاداش آخرت را ميطلبد و اگر از دنيا چيزي بطلبد، عيب نيست، ولي به وقت مصلحت انجام ميشود.

پي نوشتها:

1. معراج ( ) آيه 19 - 22.

2. تفسير نمونه، ج 1، ص 470.